Difference between revisions of "Weekly Project"
MarkDilley (talk | contribs) |
MatuKuihonca (talk | contribs) (MATU AWLTHANG, VOWEL "Y" KAWNG) |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | VOWEL "Y" KAWNG | |
| − | |||
| − | + | Adang kah angla vowel “Y” hawna kawng he Ronglii zahawh lawng ming roro hamla a theen dawngah a zawl thut la awm. Tahe hangah “Vowel” kawng thuina a awm dawngah zaming thawlhna a awmna nawh ham thut la awm. He kawng dawngah Maturam pekbouna la cong bol selang, a song mingna la awm hawn seh tila ka thangthui. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Hekah “Y” hawna kawng dawngah 1970 kum zun veng kalawng Maturam khuiah huhna on pokna a phun phun va awm tih tahe to khaw awm tite m’ming u. “Y” kawng on tuhkai u tih Research saina a zawl ka tyngsak. Matu thlaang khatsut lawng “Y” he vowel la hawna thai nawh my tila aka thui awm. Tu dawngah “Y” he Matu awl dawngah vowel la n’hawna nawh ai? Hawna ngaih dawngah ng'hawna nawh tih a song dawngah hawna la ni a awm. Aka ming khaw thlaang mok na awm pon, aka ming nawh khaw thlaang sava nawh na awm hyn tite ka ming bal. Te dawngah a theen la mingna thai hamla thut la awm. Boih sop nawh cakhaw a tuktou la na zaming thai ai tila ka ngaiyyp. | |
| − | + | ||
| − | ' | + | |
| − | + | Vowel la “Y” he Matu thlaang byng lawng aw a hawna? Monih. Matu he thlangphyn pakhat la ni n’awm mai. Chin State khuiah pateng thlangphyn zawl kok la ni ng’awm u. Matu thlaang lawng “Y” he vowel la a hawna he thawlh aw? A songna nawh awm aw? Awm ro ro nawh. Ramtloothli lawng ta a hawna u van kai aw? A hawna u ta. Thlangphyn thui bol, Dilai han kah Ram (34) lawng “Y” he vowel la a hawna. Thlangphyn la thui sih ti kawinih khaw sava manawh. A u Ram lawng a hawna tite ming na ngaih atah he kah Ramthli he byh lah. | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | "Bahamas, Belarus, Belize, Benin, Canadan, Comoros, Cuba, Dominica, Fiji, Gabon, Iran, Iraq, Italy, Japan, Kiribati, Kosova, Lebanon, Malawi, Mali, Mexico, Manaco, Nepal, Niger, Oman, Panama, Peru, Qatar, Senegal, Sudan, Suriname, Togo, Tuvalu, United Arab Emirates, Yemen" | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | he ramthli lawng a hawna u. England on English awl aka hawna ram on n'tokthil kawinih khaw sava manawh. | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | A saw kah Ram byng myhla English lawng khaw n’thlemvai veng “Y” he “Consonant” byng la a thui de 1998 kum kalawng tah langza la “Y” he Vowel on Consonant la bawk a hawna thai tila New Oxford Dictionary of English dawngah a phawng la awm. Adang kah Thlangbawk awl la aka awm he tee u van lah. | |
| − | + | ||
| + | |||
| + | Is the letter Y a Vowel or a Consonant? | ||
| + | |||
| + | Yes. The letter Y is a vowel or a consonant In terms of sound. A vowel is a speech sound which is produced by comparatively open configuration of the vocal tract with vibration of the vocal cords but without audible friction. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | While a consonant is a basic speech sound in which the breath is at least partly obstructed (definitions from the New Oxford Dictionary of English - 1998). The letter Y can be used to represent different sounds in different words and can therefore fit either definition. In myth or hymn it is clearly a vowel and also in words such as my where it stands for a diphthong (a combination of two vowel sounds). | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Thuina mai ah: | ||
| + | Y he "Vowel" la a hawna vengah "Y" kah awlthlaw he "i, ai" pahih la a thlaw. He dawng atah “Y” he “Vowel” la a hawna. | ||
| + | Gym (Gim), my (mai), cycle (caikal), sky (skai), myth (mith), hymn (him), Cyprus (caipras), Egypt (Izip) tila awlthlaw pahih la a hawna. | ||
| + | Adang kah he dawngah “Y” he “Consonant” la a hawna. | ||
| + | Yes, yell, yellow | ||
| + | |||
| + | Ming ham tah English lawng "Y" he vowel la a hawna vengah Matu awl la vowel "Y" ng'hawna on awlthlaw aka zoi kok la awm." | ||
| + | Ming ham: English lawng "Y" kah awlthlaw he phyn thuum la a hawna tite na huh pon. Vowel awlthlaw "phyn hih" la a hawna tih Consonant on kawinih phyn thuum la a hawna tite ming hamla awm. Tede Matu dawngatah "Y" he vowel byng la n'hawna tih awlthlaw phyn khat la ni kang n'hawna. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | A sawah n’huh pon angla Ram te zoh lawng “Y” he “Vowel” la a hawna pon atah Matu Awl la n’hawna he tu a thawlhna aka awm? Awm ro ro nawh. A the-na khaw awm nawh. Ca thut vengah a zoi cala pahoi pahoi n’thut thai. N’tha zoi. Matu awl la vowel “Y” he a hawna sava nawh, awlmaawt sava nawh a awm dawngah a tawi cala pan thut he aka theen kok pon ni. A can a tawi ca khuiah cathut a lo la n'cong thai. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Thui tak tak sih ti kawinih, “UE” he vowel la aka hawna he Maturam kah thlaang khatsut byng lawng ni a hawna. Vowel bawk ren a hawna he “diphthong” la ni a awm de Matu thlaangthli lawng metila “diphthong” he “vowel” la a hawna kai tihe tahe to ka zaming thai nawh hyn. Vowel tah vowel la hawna ham awm, diphthong tah diphthong la hawna ham awm. A lawngim khaw awm nawh de Matu thlaang khatsut lawng a hawna u pon tih, hawna aka ngaih lawng tah a hawna u mai pon ai. Tede tahe kalawng canau thlangcuihthli lawng a tol tong tong hyn ai. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Note | ||
| + | |||
| + | |||
| + | A sawah n’huh pon angla English lawng khaw “Y” he Vowel on Consonant la bawk a hawna angla Matu thlaangthli lawng khaw thlaang miing on khawra miing thut raitaat atah English he thlaang tawm lawng a hawna dawngah “Y” he Consonant, nawh atah Vowel la na hawna cakhaw theen mai. Khaawra miing on thlaang miing ham "Y" he Vowel byng la (tihnawhtah) Consonant byng la na hawna thai manawh. Thuina maiah, Consonant on hawna vengah Ye Aung, Yan Aung, Yangon, heangthli he tah English awl on thut hawn. Te congah Vowel la hawna vengah Mary, Johnny, Cyprus, Egypt heangthli he tah English awl la thut hawn. Thuina maiah, Matu awl cing cing la thlaang miing he boih ka thut ai, ka tee ai na ti mai kawinih, Vowel la “UE or OE” aka hawna lawng “Samuel or Joel” he metila a teena ai? “Sa Myl or Jol” or "Sa Muel or Joe El" tila aw a thut vetih a tee ai? Tee thai manawh. Thut cakhaw song manawh my. Thlaang kah nuihbu la ni a awm khong ai. Te congah a saw kah thlaang miing on khawra miing (Mary, Johnny, Cyprus, Egypt) te tee vengah "Y" he "consonant" byng la ka hawna ai na ti kawinih metyk akhaw na tee thai manawh. Tuah tiatah a sawah n'thui pyt pon angla he kah (Mary, Johnny, Cyprus, Egypt) dawngah a haawna "Y" he English lawng tah vowel la a hawna dawngah. Te congah "UE" he vowel la ka haawna ai na ti mai kawinih, Merang awl la "value, true, due, virtue, issue, clue, argue, blue, avenue" heangthli he Matu Awl la "vely, try, dy, varty, issy, cly, argy, bly, eviny" kah awlthlaw la metyk khaw na tee thai manawh. Te dawngah, thlaang miing on khawra miing raitaat tah English la na hawna atah English la hawna hawn. Matu la ka hawna ai na ti bal atah Matu la hawna hawn. Miing dawngah tu a lawlhna a awm aih monih. Thlaang zahawh lawng nang n’khy thaina teni awlpui. | ||
| + | |||
| + | A botna ah ming ham tah Matu ca tah Matu ca la na thut vetih na tee ai, English tah English la na thut vetih English la na tee hamla awm. | ||
| + | |||
| + | Bawipa lawng zamingna tare ham cuihna m’pee hawn seh. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | AWLLAW ON CALUNG TEENA | ||
| + | |||
| + | Matu ca tee vengah a awllaw on a calung thutna ming hamla a ngoo. Calung alphabet pahih la pek tih khat tah calung thut vengah a awllaw aka khawlkung la awm. Te te English awl la Consonant a mingna. Consonant dawngah awl aka maawt calung awm bal tih te te vowel a mingna. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | English cathut he a lawngim aka awm nawh kok cathut la awm tih awlmaawt (vowel) he awllaw hangdangna aka cak la awm nawh. Te dawngah awlmaawtna (vowel) te awlcak la khyh tih calung bet congah mah pok ah awlthlaw praap thai la awm nawh. Thuina maiah English lawng but te (bat) tila a tee de, put te (pat) tila n’tee thai nawh. Te congah “Sun” dawngah “u” he “a” awllaw la a hawna tih “san” tila a tee. Tetih angla “Son” dawngkah “o” van bal khaw “a” awllaw la a tee tih “san” tila a tee tong tong bal. “Sun” on “Son” he awllaw bawk vaihih tite English Dictionary dawngah na byh atah na huh ai. Thlaang khat lawngah, ‘Matupi ah Presbaiterian bu awm van,’ tila a thui. Amah pokna atah y he (vuai) la awm tih by ke (bai) tila a awm dawngah “Presbaiterian” tila a pok tih raltheen thlang la a thui van praap. English awl a cehlawng ming nawh, tite amah lawngkhaw ming nawh. Matu nam saza khat lawngah sengcamothli tengah ca a thui pe van bal tih, “Examine about the word carefully,” tila aka awm te, “Ekzamai abaut de vuat khiafulli,” tila a thui pe van tih amah tah bro nawh ka thui thai tila a pok. Tede “Ikzamin dhe vuuad kheefulli” tila ni tee hamla a awm. English a theen la ming heet myhla, English ng’ngaih thlang de zahrau la vik awm pon. Hakha awl bro nawh la aka thoom angla m’pok u bal tih, “Hla kan sa lai,” ti hamkoi te “Thla kan sa lai,” n’ti bal. Van Ceu ti hamkoi te Van Cio tila n’thui tih song van myma hau n’ti. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Matu ca he Matu ca ro ro la n’tee ham ni. English awl on ree n’thuithil hamla awm nawh. English aka ming lawng Matu a tee thaina hamla Englsih awl hoi la sai mai sih, ti ham awm nawh. English awl kalawng Matu ca he sai la awm nawh tih Latin Ca (Roman Alphabet) kalawng ni Matu awlmaawt cak vowel on m’bet tih calung awlthlaw he n’tee la awm. English la hau hau m’pok dawngah Matu ca aka phekung la awm. English lawng metyk ahkhaw calung a bet (calung te aka cak vowel awlthlaw khyh tih a kawmh) monih. Tede Matu, Hakha, Falam, Kachin, Mizo lawngtah vowel awlthlaw te a cak la ng’khyh dawngah calung m’bet tih a awllaw te n’thui. English awllaw (pronunciation) a song la thui na ngaih atah Oxford nawh atah Webster English to English Dictionary dawngah kop kop a awllaw byh tih thui hamla awm. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Matu ca aka awm tangte English awl on azoi la ti hau tih mah ngaih ngaih calung sai mailai tih thlaang zahawh lawng a pawm, ti hau praap ham awm nawh. Mik aka tyngsakkung pahaamthli, Pathen tengah mikphi on aka thangthui tih a thoom ca dyyn on ca avan sai he thintlawhna tih Pathen tengah ym cil thui ruila hawna hamla awm. A dang kah Matu awllaw on awllaw aka khawl consonant hawna he byh lah. | ||
| + | |||
| + | A Awllaw Aka Thaw U Thai Nawh Vowel | ||
| + | A a = An, Ai, Angna, Ankha an | ||
| + | E e = Bel, Beel, Anbek | ||
| + | I i = Bibi, Imbing, Thing | ||
| + | O o = Ongna, Ook u bol, Thoomna | ||
| + | Uu = A u te? Ungrawm, Tung, Bawlung | ||
| + | Yy = Ym cil, Khy lah, hukhyng, | ||
| + | Aw = Bawipa, Awm nawh, Law de | ||
| + | Ow = Pakow, thowng | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Hekah vowel awl he awllaw thawleng la awm nawh. Cak po. Me vengah nym E te (e) n’ti tih me vengah nym tah (i) velvak n’ti thai nawh. English tah te tila a lawngim awm myhla awm de, Matu dawngah awm thai nawh. Matu ca dawngah vowel he awllaw cak la awm. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Consonant Hawna | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Consonant hawna dawngah Consonant khat congah consonant patong bet tih te congah vowel on awllaw n’sai. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | B =ba, be, bi, bo, bu, by, baw, bow | ||
| + | C = ca, ce, ci, co, cu, cy, caw, cow | ||
| + | Ch = cha, che, chi, chu, chy, chaw, chow | ||
| + | D = da, de, di, du, dy, daw, dow | ||
| + | F = fa, fe, fi, fo, fu, fy, faw, fow | ||
| + | G = G he amah hawng ng’hawna nawh. | ||
| + | H = ha, he, hi, ho, hu, hy, haw, how | ||
| + | Hm = hma, hme, hmi, hmo, hmu, hmy, hmaw, hmow | ||
| + | Hn = hna, hne, hni, hno, hnu, hny, hnaw, how | ||
| + | Hl = Hl hawna Matu awl awm nawh. | ||
| + | J = ja, je, ji, jo, ju, jy, jaw, jow | ||
| + | K = ka, ke, ki, ko, ku, ky, kaw, kow | ||
| + | Kh = kha, khe,khi, kho, khu, khaw, khow | ||
| + | L = la, le, li, lo, lu, ly, law, low | ||
| + | M = ma, me, mi, mo, mu, my, maw, mow | ||
| + | N = na, ne, ni, no, nu, ny, naw, now | ||
| + | Ng = nga, nge, ngi, ngo, ngu, ngy, ngaw, ngow | ||
| + | P = pa, pe, pi, po, pu, py, paw, pow | ||
| + | Ph = pha, phe, phi, pho, phu, phy, phaw, phow | ||
| + | R = ra, re, ri, ro, ru, ry, raw, row | ||
| + | S = sa, se, si, so, su, sy, saw, sow | ||
| + | T = ta, te, ti, to, tu, ty, taw, tow | ||
| + | Th = tha, the, thi, tho, thy, thaw, thow | ||
| + | Thl = thla, thle, thli, thlo, thly, thlaw, thlow | ||
| + | |||
| + | |||
| + | (Matu awlthlawna dawngah ‘Hla’ awm nawh. Kawl awl dawng atah awm. (e.g. Hla Aung, Maung Hla). Matu awl dawng atah ‘Thla’ ni aka awm. “Thlaangthli” tila na thut ai, “hlaanghli” tila na thut kawinih song manawh. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | V = va, ve, vi, vo, vy, vaw, vow | ||
| + | Z = za, ze, zi, zo, zy, zaw, zow | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Note: Matu ca tah Matu ca la thut tih tee ham awm. English tah English la thut tih tee ham awm. Kawl tah Kawl awl on a rop la thut tih tee hamla awm. Thook tumpalau bol. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Hezoh de seh. A zaai la kop ng’cawng badai. | ||
| + | |||
| − | |||
Revision as of 21:34, 12 January 2011
VOWEL "Y" KAWNG
Adang kah angla vowel “Y” hawna kawng he Ronglii zahawh lawng ming roro hamla a theen dawngah a zawl thut la awm. Tahe hangah “Vowel” kawng thuina a awm dawngah zaming thawlhna a awmna nawh ham thut la awm. He kawng dawngah Maturam pekbouna la cong bol selang, a song mingna la awm hawn seh tila ka thangthui.
Hekah “Y” hawna kawng dawngah 1970 kum zun veng kalawng Maturam khuiah huhna on pokna a phun phun va awm tih tahe to khaw awm tite m’ming u. “Y” kawng on tuhkai u tih Research saina a zawl ka tyngsak. Matu thlaang khatsut lawng “Y” he vowel la hawna thai nawh my tila aka thui awm. Tu dawngah “Y” he Matu awl dawngah vowel la n’hawna nawh ai? Hawna ngaih dawngah ng'hawna nawh tih a song dawngah hawna la ni a awm. Aka ming khaw thlaang mok na awm pon, aka ming nawh khaw thlaang sava nawh na awm hyn tite ka ming bal. Te dawngah a theen la mingna thai hamla thut la awm. Boih sop nawh cakhaw a tuktou la na zaming thai ai tila ka ngaiyyp.
Vowel la “Y” he Matu thlaang byng lawng aw a hawna? Monih. Matu he thlangphyn pakhat la ni n’awm mai. Chin State khuiah pateng thlangphyn zawl kok la ni ng’awm u. Matu thlaang lawng “Y” he vowel la a hawna he thawlh aw? A songna nawh awm aw? Awm ro ro nawh. Ramtloothli lawng ta a hawna u van kai aw? A hawna u ta. Thlangphyn thui bol, Dilai han kah Ram (34) lawng “Y” he vowel la a hawna. Thlangphyn la thui sih ti kawinih khaw sava manawh. A u Ram lawng a hawna tite ming na ngaih atah he kah Ramthli he byh lah.
"Bahamas, Belarus, Belize, Benin, Canadan, Comoros, Cuba, Dominica, Fiji, Gabon, Iran, Iraq, Italy, Japan, Kiribati, Kosova, Lebanon, Malawi, Mali, Mexico, Manaco, Nepal, Niger, Oman, Panama, Peru, Qatar, Senegal, Sudan, Suriname, Togo, Tuvalu, United Arab Emirates, Yemen"
he ramthli lawng a hawna u. England on English awl aka hawna ram on n'tokthil kawinih khaw sava manawh.
A saw kah Ram byng myhla English lawng khaw n’thlemvai veng “Y” he “Consonant” byng la a thui de 1998 kum kalawng tah langza la “Y” he Vowel on Consonant la bawk a hawna thai tila New Oxford Dictionary of English dawngah a phawng la awm. Adang kah Thlangbawk awl la aka awm he tee u van lah.
Is the letter Y a Vowel or a Consonant?
Yes. The letter Y is a vowel or a consonant In terms of sound. A vowel is a speech sound which is produced by comparatively open configuration of the vocal tract with vibration of the vocal cords but without audible friction.
While a consonant is a basic speech sound in which the breath is at least partly obstructed (definitions from the New Oxford Dictionary of English - 1998). The letter Y can be used to represent different sounds in different words and can therefore fit either definition. In myth or hymn it is clearly a vowel and also in words such as my where it stands for a diphthong (a combination of two vowel sounds).
Thuina mai ah:
Y he "Vowel" la a hawna vengah "Y" kah awlthlaw he "i, ai" pahih la a thlaw. He dawng atah “Y” he “Vowel” la a hawna.
Gym (Gim), my (mai), cycle (caikal), sky (skai), myth (mith), hymn (him), Cyprus (caipras), Egypt (Izip) tila awlthlaw pahih la a hawna. Adang kah he dawngah “Y” he “Consonant” la a hawna. Yes, yell, yellow
Ming ham tah English lawng "Y" he vowel la a hawna vengah Matu awl la vowel "Y" ng'hawna on awlthlaw aka zoi kok la awm." Ming ham: English lawng "Y" kah awlthlaw he phyn thuum la a hawna tite na huh pon. Vowel awlthlaw "phyn hih" la a hawna tih Consonant on kawinih phyn thuum la a hawna tite ming hamla awm. Tede Matu dawngatah "Y" he vowel byng la n'hawna tih awlthlaw phyn khat la ni kang n'hawna.
A sawah n’huh pon angla Ram te zoh lawng “Y” he “Vowel” la a hawna pon atah Matu Awl la n’hawna he tu a thawlhna aka awm? Awm ro ro nawh. A the-na khaw awm nawh. Ca thut vengah a zoi cala pahoi pahoi n’thut thai. N’tha zoi. Matu awl la vowel “Y” he a hawna sava nawh, awlmaawt sava nawh a awm dawngah a tawi cala pan thut he aka theen kok pon ni. A can a tawi ca khuiah cathut a lo la n'cong thai.
Thui tak tak sih ti kawinih, “UE” he vowel la aka hawna he Maturam kah thlaang khatsut byng lawng ni a hawna. Vowel bawk ren a hawna he “diphthong” la ni a awm de Matu thlaangthli lawng metila “diphthong” he “vowel” la a hawna kai tihe tahe to ka zaming thai nawh hyn. Vowel tah vowel la hawna ham awm, diphthong tah diphthong la hawna ham awm. A lawngim khaw awm nawh de Matu thlaang khatsut lawng a hawna u pon tih, hawna aka ngaih lawng tah a hawna u mai pon ai. Tede tahe kalawng canau thlangcuihthli lawng a tol tong tong hyn ai.
Note
A sawah n’huh pon angla English lawng khaw “Y” he Vowel on Consonant la bawk a hawna angla Matu thlaangthli lawng khaw thlaang miing on khawra miing thut raitaat atah English he thlaang tawm lawng a hawna dawngah “Y” he Consonant, nawh atah Vowel la na hawna cakhaw theen mai. Khaawra miing on thlaang miing ham "Y" he Vowel byng la (tihnawhtah) Consonant byng la na hawna thai manawh. Thuina maiah, Consonant on hawna vengah Ye Aung, Yan Aung, Yangon, heangthli he tah English awl on thut hawn. Te congah Vowel la hawna vengah Mary, Johnny, Cyprus, Egypt heangthli he tah English awl la thut hawn. Thuina maiah, Matu awl cing cing la thlaang miing he boih ka thut ai, ka tee ai na ti mai kawinih, Vowel la “UE or OE” aka hawna lawng “Samuel or Joel” he metila a teena ai? “Sa Myl or Jol” or "Sa Muel or Joe El" tila aw a thut vetih a tee ai? Tee thai manawh. Thut cakhaw song manawh my. Thlaang kah nuihbu la ni a awm khong ai. Te congah a saw kah thlaang miing on khawra miing (Mary, Johnny, Cyprus, Egypt) te tee vengah "Y" he "consonant" byng la ka hawna ai na ti kawinih metyk akhaw na tee thai manawh. Tuah tiatah a sawah n'thui pyt pon angla he kah (Mary, Johnny, Cyprus, Egypt) dawngah a haawna "Y" he English lawng tah vowel la a hawna dawngah. Te congah "UE" he vowel la ka haawna ai na ti mai kawinih, Merang awl la "value, true, due, virtue, issue, clue, argue, blue, avenue" heangthli he Matu Awl la "vely, try, dy, varty, issy, cly, argy, bly, eviny" kah awlthlaw la metyk khaw na tee thai manawh. Te dawngah, thlaang miing on khawra miing raitaat tah English la na hawna atah English la hawna hawn. Matu la ka hawna ai na ti bal atah Matu la hawna hawn. Miing dawngah tu a lawlhna a awm aih monih. Thlaang zahawh lawng nang n’khy thaina teni awlpui.
A botna ah ming ham tah Matu ca tah Matu ca la na thut vetih na tee ai, English tah English la na thut vetih English la na tee hamla awm.
Bawipa lawng zamingna tare ham cuihna m’pee hawn seh.
AWLLAW ON CALUNG TEENA
Matu ca tee vengah a awllaw on a calung thutna ming hamla a ngoo. Calung alphabet pahih la pek tih khat tah calung thut vengah a awllaw aka khawlkung la awm. Te te English awl la Consonant a mingna. Consonant dawngah awl aka maawt calung awm bal tih te te vowel a mingna.
English cathut he a lawngim aka awm nawh kok cathut la awm tih awlmaawt (vowel) he awllaw hangdangna aka cak la awm nawh. Te dawngah awlmaawtna (vowel) te awlcak la khyh tih calung bet congah mah pok ah awlthlaw praap thai la awm nawh. Thuina maiah English lawng but te (bat) tila a tee de, put te (pat) tila n’tee thai nawh. Te congah “Sun” dawngah “u” he “a” awllaw la a hawna tih “san” tila a tee. Tetih angla “Son” dawngkah “o” van bal khaw “a” awllaw la a tee tih “san” tila a tee tong tong bal. “Sun” on “Son” he awllaw bawk vaihih tite English Dictionary dawngah na byh atah na huh ai. Thlaang khat lawngah, ‘Matupi ah Presbaiterian bu awm van,’ tila a thui. Amah pokna atah y he (vuai) la awm tih by ke (bai) tila a awm dawngah “Presbaiterian” tila a pok tih raltheen thlang la a thui van praap. English awl a cehlawng ming nawh, tite amah lawngkhaw ming nawh. Matu nam saza khat lawngah sengcamothli tengah ca a thui pe van bal tih, “Examine about the word carefully,” tila aka awm te, “Ekzamai abaut de vuat khiafulli,” tila a thui pe van tih amah tah bro nawh ka thui thai tila a pok. Tede “Ikzamin dhe vuuad kheefulli” tila ni tee hamla a awm. English a theen la ming heet myhla, English ng’ngaih thlang de zahrau la vik awm pon. Hakha awl bro nawh la aka thoom angla m’pok u bal tih, “Hla kan sa lai,” ti hamkoi te “Thla kan sa lai,” n’ti bal. Van Ceu ti hamkoi te Van Cio tila n’thui tih song van myma hau n’ti.
Matu ca he Matu ca ro ro la n’tee ham ni. English awl on ree n’thuithil hamla awm nawh. English aka ming lawng Matu a tee thaina hamla Englsih awl hoi la sai mai sih, ti ham awm nawh. English awl kalawng Matu ca he sai la awm nawh tih Latin Ca (Roman Alphabet) kalawng ni Matu awlmaawt cak vowel on m’bet tih calung awlthlaw he n’tee la awm. English la hau hau m’pok dawngah Matu ca aka phekung la awm. English lawng metyk ahkhaw calung a bet (calung te aka cak vowel awlthlaw khyh tih a kawmh) monih. Tede Matu, Hakha, Falam, Kachin, Mizo lawngtah vowel awlthlaw te a cak la ng’khyh dawngah calung m’bet tih a awllaw te n’thui. English awllaw (pronunciation) a song la thui na ngaih atah Oxford nawh atah Webster English to English Dictionary dawngah kop kop a awllaw byh tih thui hamla awm.
Matu ca aka awm tangte English awl on azoi la ti hau tih mah ngaih ngaih calung sai mailai tih thlaang zahawh lawng a pawm, ti hau praap ham awm nawh. Mik aka tyngsakkung pahaamthli, Pathen tengah mikphi on aka thangthui tih a thoom ca dyyn on ca avan sai he thintlawhna tih Pathen tengah ym cil thui ruila hawna hamla awm. A dang kah Matu awllaw on awllaw aka khawl consonant hawna he byh lah.
A Awllaw Aka Thaw U Thai Nawh Vowel
A a = An, Ai, Angna, Ankha an
E e = Bel, Beel, Anbek
I i = Bibi, Imbing, Thing
O o = Ongna, Ook u bol, Thoomna
Uu = A u te? Ungrawm, Tung, Bawlung
Yy = Ym cil, Khy lah, hukhyng,
Aw = Bawipa, Awm nawh, Law de
Ow = Pakow, thowng
Hekah vowel awl he awllaw thawleng la awm nawh. Cak po. Me vengah nym E te (e) n’ti tih me vengah nym tah (i) velvak n’ti thai nawh. English tah te tila a lawngim awm myhla awm de, Matu dawngah awm thai nawh. Matu ca dawngah vowel he awllaw cak la awm.
Consonant Hawna
Consonant hawna dawngah Consonant khat congah consonant patong bet tih te congah vowel on awllaw n’sai.
B =ba, be, bi, bo, bu, by, baw, bow
C = ca, ce, ci, co, cu, cy, caw, cow
Ch = cha, che, chi, chu, chy, chaw, chow
D = da, de, di, du, dy, daw, dow
F = fa, fe, fi, fo, fu, fy, faw, fow
G = G he amah hawng ng’hawna nawh.
H = ha, he, hi, ho, hu, hy, haw, how
Hm = hma, hme, hmi, hmo, hmu, hmy, hmaw, hmow
Hn = hna, hne, hni, hno, hnu, hny, hnaw, how
Hl = Hl hawna Matu awl awm nawh.
J = ja, je, ji, jo, ju, jy, jaw, jow
K = ka, ke, ki, ko, ku, ky, kaw, kow
Kh = kha, khe,khi, kho, khu, khaw, khow
L = la, le, li, lo, lu, ly, law, low
M = ma, me, mi, mo, mu, my, maw, mow
N = na, ne, ni, no, nu, ny, naw, now
Ng = nga, nge, ngi, ngo, ngu, ngy, ngaw, ngow
P = pa, pe, pi, po, pu, py, paw, pow
Ph = pha, phe, phi, pho, phu, phy, phaw, phow
R = ra, re, ri, ro, ru, ry, raw, row
S = sa, se, si, so, su, sy, saw, sow
T = ta, te, ti, to, tu, ty, taw, tow
Th = tha, the, thi, tho, thy, thaw, thow
Thl = thla, thle, thli, thlo, thly, thlaw, thlow
(Matu awlthlawna dawngah ‘Hla’ awm nawh. Kawl awl dawng atah awm. (e.g. Hla Aung, Maung Hla). Matu awl dawng atah ‘Thla’ ni aka awm. “Thlaangthli” tila na thut ai, “hlaanghli” tila na thut kawinih song manawh.
V = va, ve, vi, vo, vy, vaw, vow
Z = za, ze, zi, zo, zy, zaw, zow
Note: Matu ca tah Matu ca la thut tih tee ham awm. English tah English la thut tih tee ham awm. Kawl tah Kawl awl on a rop la thut tih tee hamla awm. Thook tumpalau bol.
Hezoh de seh. A zaai la kop ng’cawng badai.
